شرکت Advanced Micro Devices که بیشتر با نام AMD شناخته می‌شود، یکی از تأثیرگذارترین شرکت‌ها در صنعت نیمه‌هادی است. AMD از آغاز فروتنانه خود در سال ۱۹۶۹ به عنوان یک تولیدکننده کوچک تراشه حافظه، به یک نیروگاه تبدیل شده است که چشم‌انداز محاسبات مدرن را شکل داده است.

امروزه، پردازنده‌ها و کارت‌های گرافیک AMD همه چیز را از رایانه‌های شخصی و کنسول‌های بازی گرفته تا مراکز داده و ابررایانه‌ها، نیرو می دهند. این شرکت نه تنها به خاطر نوآوری‌هایش در طراحی ریزپردازنده و پردازنده گرافیکی، بلکه به دلیل توانایی‌اش در پیشی گرفتن از رقبا در بالاترین سطح، مترادف با محاسبات با کارایی بالا شده است.
در این مقاله، به تاریخچه AMD خواهیم پرداخت و بررسی خواهیم کرد که چگونه تکامل این شرکت، منعکس‌کننده تغییرات گسترده‌تر در صنعت فناوری بوده است. از نبردهای اولیه در بازار ریزپردازنده‌ها گرفته تا ظهور انفجاری Ryzen و توسعه فناوری‌های گرافیکی پیشرفته. این داستان شرکتی است که به طور مداوم انتظارات را به چالش کشیده و دنیای فناوری را تغییر شکل داده است.

سال‌های تأسیس و اولیه شرکت AMD (1969–1980)

شرکت Advanced Micro Devices که بیشتر با نام AMD شناخته می‌شود، در اول ماه مه ۱۹۶۹ توسط جری سندرز و گروهی متشکل از هفت همکار سابقش از شرکت نیمه هادیFairchild  تأسیس شد. در آن زمان، Fairchild به بستری برای نوآوری تبدیل شده بود، اما با سیاست‌های داخلی و عدم حمایت کارکنان دست و پنجه نرم می‌کرد. سندرز که از این مسائل ناامید شده بود، تصمیم گرفت شرکتی ایجاد کند که محصولات با کیفیت بالا را با تأکید بر قابلیت اطمینان ارائه دهد.
AMD در ابتدا بر تولید تراشه‌های منطقی تمرکز داشت و اولین محصول آن، شیفت رجیستر Am9300، در سال ۱۹۷۰ عرضه شد. این شرکت به لطف تعهد AMD به رعایت استانداردهای نظامی ایالات متحده (MIL-STD-883) برای قابلیت اطمینان، به سرعت در بازار مورد توجه قرار گرفت، که آن را از رقبا متمایز می‌کرد و شرکت را به عنوان یک تأمین‌کننده قابل اعتماد برای صنایعی که به قطعات قوی نیاز داشتند، قرار می‌داد.
در اواسط دهه ۱۹۷۰، AMD شروع به تنوع بخشیدن به محصولات خود با دستگاه‌های منطقی قابل برنامه‌ریزی و تراشه‌های حافظه کرد. شمارنده منطقی Am2501 که در سال ۱۹۷۵ عرضه شد، به محصولی شاخص تبدیل شد که تخصص مهندسی شرکت را به نمایش گذاشت و اعتبار آن را تثبیت کرد.

ورود به عرصه ریزپردازنده‌ها (دهه ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰)

دهه ۱۹۸۰، دوره‌ای متحول‌کننده برای AMD بود، چرا که این شرکت وارد بازار ریزپردازنده‌ها شد. این اقدام نه تنها محصولات AMD را متنوع کرد، بلکه زمینه را برای رقابت دیرینه آن با اینتل فراهم کرد.
در سال ۱۹۸۲، AMD با اینتل قرارداد تبادل فناوری امضا کرد که به AMD حق تولید پردازنده‌های مبتنی بر معماری X86 اینتل را می‌داد. این همکاری بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر صدور مجوز توسط اینتل برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد برای پردازنده‌های X86 بود که در حال تبدیل شدن به استاندارد در محاسبات شخصی بودند. برای AMD، این یک فرصت استراتژیک برای تثبیت خود به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار نوظهور ریزپردازنده‌ها بود.
در اواخر دهه ۱۹۸۰، تنش‌ها بین AMD و اینتل آغاز شد. اینتل به طور فزاینده‌ای به دنبال محدود کردن نقش AMD به عنوان تأمین‌کننده منبع دوم بود که منجر به یک سری اختلافات حقوقی شد. در سال ۱۹۹۱، AMD مدل Am386 را منتشر کرد که نسخه مهندسی معکوس شده ریزپردازنده ۳۸۶ اینتل بود. این محصول برای AMD یک موفقیت بزرگ بود، زیرا ثابت کرد که این شرکت نه تنها می‌تواند در حوزه ریزپردازنده‌ها تقلید کند، بلکه می‌تواند در این حوزه نوآوری نیز داشته باشد. Am386 با نرم‌افزارهای موجود طراحی‌شده برای پردازنده‌های اینتل سازگار بود و جایگزینی با عملکرد بالا را با قیمتی رقابتی به مشتریان ارائه می‌داد - موفقیت آن آغاز استراتژی AMD برای به چالش کشیدن تسلط اینتل بود.
با پیشرفت دهه 1990، AMD با پردازنده Am486 خط تولید محصولات خود را گسترش داد و تا پایان دهه، AMD خود را به عنوان یک مدعی قابل اعتماد در صنعت ریزپردازنده‌ها معرفی کرد که قادر به رقابت پا به پای اینتل بود.

عصر آتلون و رقابت گیگاهرتز (۱۹۹۹–۲۰۰۵)

اواخر دهه ۱۹۹۰ با عرضه پردازنده Athlon در سال ۱۹۹۹، دوران جدیدی برای AMD آغاز شد - محصولی که جهشی قابل توجه برای AMD بود و آن را به عنوان یک مدعی در بازار پردازنده‌های با کارایی بالا قرار داد.
Athlon اولین پردازنده‌ای بود که از فرآیند تولید ۰.۲۵ میکرون استفاده می‌کرد، که به آن امکان دستیابی به سرعت کلاک بالاتر و راندمان حرارتی بهتر را می‌داد. همچنین یک واحد ممیز شناور (FPU) کاملاً مستقل را معرفی کرد که عملکرد برتر را در وظایف محاسباتی ارائه می‌داد. AMD با Athlon، علاقه‌مندان، گیمرها و متخصصانی را که به دنبال عملکرد پیشرفته بودند، هدف قرار داد.
در سال ۲۰۰۰، AMD با عرضه پردازنده  Athlon 1گیگاهرتزی، اولین پردازنده X86 جهان که به نقطه عطف ۱ گیگاهرتزی دست یافت، تاریخ‌ساز شد. این دستاورد، AMD را در کانون توجه قرار داد و رقابت با اینتل را تشدید کرد. "مسابقه گیگاهرتز" به جنبه تعیین‌کننده این دوره تبدیل شد، به طوری که هر دو شرکت محدودیت‌های فناوری نیمه‌هادی را برای ارائه پردازنده‌های سریع‌تر و قدرتمندتر کنار زدند.
AMD با معرفی Athlon XP در سال ۲۰۰۱، که از هسته Palomino برای بهبود عملکرد به ازای هر وات استفاده می‌کرد، به اصلاح خط تولید Athlon را ادامه داد. در اواسط دهه ۲۰۰۰، AMD با موفقیت خود را نه فقط به عنوان جایگزینی برای اینتل، بلکه به عنوان یک رقیب جدی در بازار CPU  و نوآور واقعی تثبیت کرد.

نوآوری در محاسبات ۶۴ بیتی و چند هسته‌ای (۲۰۰۳-۲۰۰۶)

در اوایل دهه ۲۰۰۰، این شرکت پیشرفت‌های پیشگامانه‌ای را در محاسبات ۶۴ بیتی و فناوری پردازنده‌های چند هسته‌ای معرفی کرد. این نوآوری‌ها نه تنها مرزهای معماری X86 را جابجا کردند، بلکه استانداردهای صنعتی را ایجاد کردند که هنوز هم پابرجا هستند.
در سال ۲۰۰۳، AMD از پردازنده‌های Opteron وAthlon  64 رونمایی کرد که دوران محاسبات ۶۴ بیتی X86 را آغاز کردند. این پردازنده‌ها اولین پردازنده‌هایی بودند که مجموعه دستورالعمل‌های X86 را به ۶۴ بیتی گسترش دادند، که به سیستم‌ها امکان می‌داد ظرفیت‌های حافظه بیشتری را مدیریت کنند و عملکرد قابل توجه بهبود یافته را برای بارهای کاری سازمانی، بازی و محاسبات با کارایی بالا ارائه دهند. برخلاف تلاش‌های قبلی در محاسبات ۶۴ بیتی، رویکرد AMD سازگاری با نرم‌افزارهای ۳۲ بیتی را برای کاربران و مشاغل حفظ کرد.
معرفی معماری AMD64 به این شرکت یک مزیت استراتژیک نسبت به رقیب خود، اینتل، که هنوز بر معماری کمتر انعطاف‌پذیر Itanium برای محاسبات ۶۴ بیتی متمرکز بود، داد. پردازنده‌های AMD به سرعت در بازار سرورها مورد توجه قرار گرفتند و شرکت‌هایی مانند HP و IBM از Opteron برای سیستم‌های سازمانی خود استفاده کردند.
AMD با تکیه بر موفقیت خود در محاسبات ۶۴ بیتی، به نوآوری در فناوری چند هسته‌ای ادامه داد. در سال ۲۰۰۴، AMD اولین پردازنده دو هسته‌ای X86 جهان، Opteron  165، را منتشر کرد که قابلیت‌های چندوظیفگی و پردازش موازی را بهبود بخشید. این نوآوری به ویژه برای مراکز داده و محیط‌های سازمانی ارزشمند بود.
در سال ۲۰۰۵،AMD Athlon 64 X2، اولین پردازنده دو هسته‌ای خود را برای بازار مصرف معرفی کرد. X2 عملکرد فوق‌العاده‌ای را برای برنامه‌های چندوظیفگی، ویرایش ویدیو و بازی ارائه داد. و تا سال ۲۰۰۶، تمرکز AMD بر پردازنده‌های چند هسته‌ای به توسعه اولین پردازنده چهار هسته‌ای X86 بومی جهان، یعنی Opteron Barcelona، منجر شد. برخلاف طرح‌های رقبایش که دو تراشه دو هسته‌ای را با هم ترکیب می‌کردند، رویکرد AMD هر چهار هسته را در یک تراشه واحد ادغام کرد تا راندمان انرژی و مقیاس‌بندی عملکرد برتر را ارائه دهد.

خرید ATI و گسترش گرافیک (۲۰۰۶)

در سال ۲۰۰۶، AMD شرکت ATI Technologies را با قیمت ۵.۴ میلیارد دلار خریداری کرد. این اقدام جسورانه، نشان‌دهنده‌ی جاه‌طلبی AMD برای حضور در بازار رو به رشد واحد پردازش گرافیکی (GPU) بود.
در آن زمان، پردازنده‌های گرافیکی برای بازی، چندرسانه‌ای و برنامه‌های حرفه‌ای ضروری می‌شدند. ATI با خط تولید پردازنده‌های گرافیکی Radeon خود که مستقیماً با سری GeForce انویدیا رقابت می‌کرد، بازیگر پیشرو در بازار گرافیک بود.
این خرید، راه را برای توسعه واحدهای پردازش شتاب‌یافته (APU)، نوع جدیدی از پردازنده که عملکردهای CPU و GPU را در یک تراشه واحد ترکیب می‌کرد، هموار کرد. این نوآوری به ویژه برای لپ‌تاپ‌ها، کامپیوترهای رومیزی و کنسول‌های بازی تأثیرگذار بود، زیرا بدون نیاز به کارت گرافیک جداگانه، عملکرد بهبود یافته و بهره‌وری انرژی را ارائه می‌داد.
فراتر از APUها، ادغام تخصص ATI موقعیت AMD را در بازار گرافیک تقویت کرد و موفقیت آن همچنین پایه و اساس مشارکت AMD در محاسبات با کارایی بالا و یادگیری ماشینی را بنا نهاد، جایی که GPUها به طور فزاینده‌ای حیاتی هستند.
با این حال، هزینه بالای این خرید، فشار مالی بر AMD وارد کرد و به سال‌ها بی‌ثباتی مالی در این شرکت منجر شد. با وجود این موانع، این خرید در نهایت نتیجه داد. در اواخر دهه ۲۰۱۰، GPUها و APUهای Radeon AMD به کالاهای اصلی در بازی، محاسبات شخصی و بازارهای حرفه‌ای تبدیل شده بودند.

چالش‌ها و اصلاحات استراتژیک (2007-2016)

سال‌های بین 2007 تا 2016 با چالش‌های قابل توجهی برای AMD همراه بود. مشکلات مالی، رقابت شدید و تغییر پویایی صنعت، این شرکت را مجبور به بازنگری در استراتژی‌های خود کرد.

فشارهای اقتصادی و کاهش سهم بازار

پس از خرید ATI Technologies، AMD با فشارهای مالی فزاینده‌ای روبرو شد و این شرکت برای ادغام عملیات ATI و در عین حال حفظ مزیت رقابتی خود در بازار CPU تلاش کرد. همزمان، سری پردازنده‌های Core اینتل از نظر عملکرد و بهره‌وری انرژی از پیشنهادات AMD پیشی گرفت. سهم بازار AMD در بخش CPU در این دوره حتی با وجود اینکه نوآوری‌هایی مانند طراحی هسته ماژولار را معرفی کرد به طور پیوسته کاهش یافت.

شرکت فرعی GlobalFoundries

در سال 2009، AMD بازوی تولیدی خود را به یک نهاد جدید به نام GlobalFoundries واگذار کرد. این اقدام به AMD اجازه داد تا بر طراحی پردازنده تمرکز کند و بار سرمایه‌بر مالکیت و بهره‌برداری از تأسیسات ساخت را کاهش دهد.
نوآوری‌های GPU و بازارهای جدید
در حالی که AMD در بازار CPU با مشکل مواجه بود، با بخش GPU خود به موفقیت دست یافت، زیرا GPUهای Radeon آن طرفداران وفاداری را به ویژه در جامعه بازی به دست آوردند. این شرکت پیروزی‌های بزرگی را در طراحی APUهای سفارشی در PlayStation 4 و Xbox One، که هر دو در سال ۲۰۱۳ منتشر شدند، به دست آورد. این همکاری‌ها، تقویت مالی بسیار مورد نیاز را فراهم کرد و توانایی AMD را در تطبیق فناوری‌های خود برای کاربردهای متنوع نشان داد.

پایه‌گذاری یک بازگشت

در اواسط دهه ۲۰۱۰، AMD شروع به تغییر تمرکز خود به سمت معماری جدید  Zen کرد که یک طراحی مجدد کامل از فناوری CPU آن بود. این دوره همچنین شاهد تغییرات قابل توجهی در رهبری به ویژه انتصاب دکتر لیزا سو به عنوان مدیرعامل در سال ۲۰۱۴ بود. سو تمرکز جدیدی را بر تعالی مهندسی و توسعه استراتژیک محصول به ارمغان آورد. تحت رهبری او، AMD نقشه راه محصول خود را ساده‌سازی کرد، نوآوری را در اولویت قرار داد و شروع به بازسازی اعتبار خود در بازار CPU کرد.

معماری Zen و انقلاب رایزن (۲۰۱۷ تا کنون)

تا اواسط دهه ۲۰۱۰، AMD سال‌ها با مشکلات مالی، کاهش سهم بازار و عملکرد ناامیدکننده محصولات دست و پنجه نرم می‌کرد. AMD برای بازیابی مزیت رقابتی خود، سرمایه‌گذاری سنگینی روی Zen، یک معماری CPU متحول‌کننده که بخت و اقبال این شرکت را احیا کرد، انجام داد.

تولد معماری Zen

معماری Zen که اولین بار در سال ۲۰۱۷ رونمایی شد، نشان‌دهنده‌ی فاصله گرفتن از طراحی‌های قبلی AMD بود. برخلاف مدل قبلی خود یعنی Bulldozer، که بر تعداد هسته‌های بالا به قیمت عملکرد تمرکز داشت، Zen پیشرفت‌های متعادلی در عملکرد، بهره‌وری انرژی و مقیاس‌پذیری ارائه داد. این معماری بر اساس اصل چندرشته‌ای همزمان (SMT) ساخته شده بود که هر هسته را قادر می‌ساخت همزمان دو رشته را مدیریت کند. Zen همچنین Infinity Fabric AMD را معرفی کرد، یک اتصال مقیاس‌پذیر که امکان ارتباط کارآمد بین هسته‌های CPU و سایر اجزا را فراهم می‌کرد.

انقلاب Ryzen

عرضه پردازنده‌های Ryzen AMD در سال ۲۰۱۷، Zen را به بازار مصرف‌کننده آورد. پردازنده‌های نسل اول Ryzen تا ۸ هسته و ۱۶ رشته ارائه می‌دادند که دستاوردی پیشگامانه در بازار CPUهای رایج بود.

موفقیت رایزن فقط مربوط به عملکرد نبود؛ بلکه گواهی بر تعهد AMD به ارزش بود. این پردازنده‌ها با ارائه تعداد هسته‌های بالا و عملکرد با قیمتی پایین‌تر از پیشنهادات مشابه اینتل، مورد توجه گیمرها، تولیدکنندگان محتوا و متخصصان قرار گرفتند.

گسترش اکوسیستم محصول

AMD با تکیه بر موفقیت رایزن، خط تولید محصولات خود را برای پوشش طیف وسیعی از بازارها گسترش داد:

• Threadripper: این خط از پردازنده‌های دسکتاپ رده بالا که در سال ۲۰۱۷ معرفی شدند، علاقه‌مندان و متخصصان را با حداکثر ۳۲ هسته و ۶۴ رشته هدف قرار دادند.
• EPYC: پردازنده‌های EPYC که برای مراکز داده و محیط‌های سازمانی طراحی شده بودند، از مقیاس‌پذیری Zen برای ارائه عملکرد بی‌نظیر به ازای هر دلار در برنامه‌های سرور استفاده کردند.
• موبایل رایزن: AMD قابلیت‌های Zen را به لپ‌تاپ‌ها گسترش داد و پردازنده‌های کم‌مصرفی را ارائه داد که مستقیماً با تسلط اینتل در محاسبات موبایل رقابت می‌کردند.

Zen ۲، Zen ۳ و فراتر از آن

در سال ۲۰۱۹، AMD از Zen ۲ که بر اساس فرآیند تولید ۷ نانومتری ساخته شده بود، رونمایی کرد. این تکرار، دستاوردهای قابل توجهی در عملکرد و بهره‌وری انرژی به همراه داشت. نسل سوم، یعنی Zen ۳، که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، معماری حتی اصلاح‌شده‌تری را با بهبود دستورالعمل در هر ساعت (IPC)، کاهش تأخیر و عملکرد بازی پیشرو در صنعت معرفی کرد.
این پیشرفت‌ها به AMD اجازه داد تا در معیارهای کلیدی، از جمله عملکرد چند هسته‌ای و بهره‌وری انرژی، از اینتل پیشی بگیرد. تا سال ۲۰۲۰، پردازنده‌های رایزن در بسیاری از بازارها از اینتل پیشی گرفتند.

AMD در عصر هوش مصنوعی و محاسبات با کارایی بالا (HPC)

با تکامل بازار، AMD همچنان به نوآوری با محصولاتی با هدف هوش مصنوعی (AI) و محاسبات با کارایی بالا (HPC) ادامه می‌دهد. سری Instinct MI300 که در سال ۲۰۲۳ عرضه شد، قابلیت‌های CPU و GPU را برای حجم کاری هوش مصنوعی و یادگیری ماشین ترکیب می‌کند، که AMD را به عنوان رقیبی قوی برای انویدیا در این حوزه قرار می‌دهد.
در طول شش سال گذشته، AMD خود را از یک شرکت ضعیف به یک نیروی قدرتمند در حوزه محاسبات تبدیل کرده است. AMD با نگاهی به آینده، همچنان به چالش کشیدن هنجارهای صنعت و شکل دادن به نسل بعدی فناوری محاسبات ادامه می‌دهد.

تلاش AMD برای ورود به هوش مصنوعی

ورود AMD به بازارهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، مرز بعدی آن را نشان می‌دهد. پردازنده‌های گرافیکی و پردازنده‌های سفارشی در حجم کاری هوش مصنوعی حیاتی شده‌اند و تقاضا برای راه‌حل‌هایی که عملکرد بالا و بهره‌وری انرژی را ارائه می‌دهند، افزایش یافته است. خرید Xilinx توسط AMD در سال 2022 با مبلغ 35 میلیارد دلار، حضور آن را در این حوزه با افزودن فناوری پیشرفته آرایه دروازه قابل برنامه‌ریزی میدانی (FPGA) که به طور گسترده در هوش مصنوعی و برنامه‌های کاربردی با داده فشرده استفاده می‌شود، تقویت کرد.
عرضه سری Instinct MI300 شرکت AMD، خانواده‌ای از شتاب‌دهنده‌های GPU و CPU که به طور خاص برای هوش مصنوعی و محاسبات با کارایی بالا (HPC) طراحی شده‌اند، تعهد این شرکت به این بازار را بیشتر نشان می‌دهد. سری MI300 که بر اساس معماری Infinity شرکت AMD ساخته شده است، قدرت محاسباتی و بهره‌وری انرژی را با هم ترکیب می‌کند و آموزش هوش مصنوعی، استنتاج و حجم کاری علمی را هدف قرار می‌دهد. این خط تولید، AMD را به عنوان رقیب مستقیم انویدیا در بازار شتاب‌دهنده‌های هوش مصنوعی قرار می‌دهد.

تسلط بر بازی و مراکز داده

بازی و مراکز داده در رشد AMD در دوران هوش مصنوعی نقش محوری داشته‌اند. پردازنده‌های گرافیکی و پردازنده‌های AMD در کنسول‌های بازی مانند پلی‌استیشن ۵ و ایکس‌باکس سری X|S یافت می‌شوند و سهم غالبی از بازار کنسول‌ها را به AMD می‌دهند. در بخش مراکز داده، پردازنده‌های EPYC به دلیل عملکرد بی‌نظیر به ازای هر دلار و بهره‌وری انرژی، به طور گسترده‌ای مورد استقبال قرار گرفته‌اند و شرکت‌هایی مانند گوگل، مایکروسافت و آمازون تراشه‌های EPYC را در پلتفرم‌های ابری خود به کار می‌گیرند.